قدرت نرم و دیپلماسی عمومی در ترکیه

به دنبال قتل خاشقچی در کنسولگری عربستان در استانبول شاهد بودیم که رسانه های ترکیه با ارائه قطره چکانی اطلاعات یک گام از تمام سیاست مداران جلوتر بودند ،برای بررسی چرایی و ماهیت این موضوع به نقش قدرت نرم و دیپلماسی عمومی در مفاهیم و متن سیاست خارجی این کشورپرداخته ایم و اساسا به این مسئله نیاز داریم که نقش انها در دیپلماسی ترکیه چیست؟

توان قدرت نرم ترکیه از فرهنگ، تاریخ و جغرافیای آن نشئت می‌گیرد. ترک‌ها این مؤلفه‌ها را سرمایه‌های استراتژیک خود در سیاست داخلی و خارجی می‌دانند. در عین حال، دیپلماسی جدید عمومی ترکیه براساس توسعه قدرت نرم ترکیه در بالکان، خاورمیانه و قفقاز قرار دارد؛ در حالی که به‌نظر نگارنده ترکیه به مناطق جدید و قدرت‌های نوظهور نیز توجه دارد و خود را با آنها همراه می‌کند و در عین حال با متحدان قدیمی هم رابطه دوستانه دارد و در پی توانایی‌های جدید برای توسعه متنوع قدرت نرم و روابط استراتژیک در بطن منطقه و جهان است. چراکه اساساً ترکیه بر ترس‌های قدیمی خود غلبه کرده و هویت جدیدی برای خود ایجاد کرده است و فرایند تغییر و اصلاحات کشور، تأثیر زیادی روی سیاست داخلی و خارجی ترکیه داشته است.

با تأکید بر استراتژی‌های احمد داوود اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه که معتقد بود موقعیت بین‌المللی ترکیه پیش‌پاافتاده شده و باید مسیری را برای مجموعه جدیدی از مفهوم‌سازی‌ها فراهم کرد، این مقاله به دو عامل اصلی در سیاست خارجی جدید ترکیه تأکید می‌کند: قدرت نرم و دیپلماسی عمومی. توانایی قدرت نرم ترکیه در اثر پیوند تاریخ، جغرافیا، عمق فرهنگی، قدرت اقتصادی و دموکراسی در ترکیه تبیین می‌شود و جایگاهش در سیاست خارجی ترکیه برجسته می‌گردد. دیپلماسی عمومی که سکویی برای به‌کارگیری قدرت نرم است، در ترکیه مفهوم جدیدی است که به‌صورت عامل شتاب‌دهنده‌ای برای قدرت نرم دستگاه سیاست خارجی عمل می‌کند. این مفهوم به‌صورت فزاینده‌ای از ۳۰ ژانویه ۲۰۱۰ در روزنامه رسمی ترکیه مشروعیت یافت و تحت عنوان اداره دیپلماسی عمومی به دنبال کشف انواع خلاقیت‌ها برای سیاست خارجی است. اداره دیپلماسی عمومی در ترکیه تأکید می‌کند که جهانی شدن، عملکرد روابط بین‌الملل را در جهان امروز پیچیده‌تر کرده است؛ زیرا نقش مهم‌تری را به دیپلماسی عمومی در تأثیر و هدایت جامعه بین‌المللی در کنار دیپلماسی قراردادی و سنتی داده است؛ نقشی که بر اهمیت آن افزوده خواهد شد.
ترک‌ها معتقدند برای اینکه در توصیف وضعیت خودشان، با توجه به اتهامات و مشکلاتی که آنکارا در عرصه بین‌المللی تحمل کرده است موفق شوند، لازم است از ابزار و روش‌های دیپلماسی عمومی استفاده کنند تا به دقت وارد مذاکره با جامعه بین‌المللی شوند.همان‌طور که در وظایف دیپلماسی عمومی ترکیه به آن اشاره شده است، مؤسسات و نهادهای خاص و عمومی مأموریت یافته‌اند زمینه‌های موقعیت خارجی ترکیه را فراهم سازند؛ به طوری که بتوانند احترام آنکارا را در جامعه بین‌المللی افزایش دهند. در این زمینه، اداره دیپلماسی عمومی به‌عنوان مسئول اجرای دیپلماسی عمومی و همکاری‌های امنیتی و روابط میان نهادهای دولتی و سازمان‌های غیردولتی، تأسیس شده است. بدین ترتیب، دیپلماسی عمومی ترکیه در دو قالب عمده، دولت به مردم و مردم به مردم اجرا می‌شود. فعالیت‌های دولت به مردم، به دنبال تبیین سیاست‌ها و فعالیت‌های دولت از طریق استفاده از ابزار رسمی و کانال‌های عمومی است. در فعالیت‌های مردم به مردم، عوامل مدنی مانند سازمان‌های غیردولتی، مراکز تحقیقاتی نظرسنجی عمومی، رسانه‌ها، رهبران احزاب، دانشگاه‌ها، برنامه‌های تبادلی و مجامع و بنیادها به کار گرفته می‌شوند. در این وضعیت دیپلماسی عمومی ورای ارتباطات رسمی میان مقامات، دیپلمات‌ها و جوامع خارجی قرار می‌گیرد و در همان حال روش‌های متفاوتی را نیز برای کشورهای مختلف در سراسر جهان به کار می‌گیرد و موقعیت‌ها، سیاست‌ها و موضوعات خود را برای جوامع ملی و بین‌المللی به طرق مختلف بیان می‌کند. چنین تفاوت‌هایی از نظر ترکیه به علت سیاست‌هایی است که هر کشور دنبال می‌کند و از طرفی به دلیل میراث تاریخی و فرهنگی‌ای می‌باشد که به یک دولت حاکم است. به همین سبب، قدرت نرم و دیپلماسی عمومی آنکارا از نظر اولویت و شرایط فرهنگی ـ اجتماعی کشورها متفاوت است.
قدرت نرم یکی از مؤلفه‌های دیپلماسی عمومی ترکیه است که علی‌رغم فرازونشیب‌هایی که آنکارا در طول تاریخ در فاکتورهایی مانند دموکراسی و مشروعیت داشته، تجربه دموکراتیک آنها نقش مهمی در موقعیت آنکارا به‌عنوان یک بازیگر منطقه‌ای و جهانی ایفا می‌کند. برای مثال، کارشناسان ترک معتقدند بهار عربی که با قیام‌های مردمی در تونس و مصر در آوریل ۲۰۱۱ آغاز شد، تجربه دموکراتیک ترکیه در خاورمیانه را برجسته نمود و تلاش‌های دموکراسی‌خواهانه ترکیه و موفقیت در توسعه اقتصادی، الهام‌بخش جنبش‌های اجتماعی و سیاسی نوظهور در جهان عرب گردید. در نتیجه، دیپلماسی ترکیه معتقد است روابط در حال رشد وابستگی متقابل که ضرورت نظام جهانی می‌باشد، افزایش هزینه نظام سیاسی جهانی که به‌صورت مرکزی کنترل می‌گردد و تجربه مدرنیته، پویایی‌های ملی و بین‌المللی را تحت تأثیر قرار می‌دهند؛ زیرا وضعیت «نظم آشفته» حاصل از حوادث ۱۱ سپتامبر، این امکان را برای نیروهای گریز از مرکز فراهم می‌کند تا بر نظام منطقه‌ای تأثیر بگذارند.

بازیگران منطقه‌ای مانند دادگاه‌های بین‌المللی، رسانه‌ها، افکار عمومی، مؤسسات حقوق بشری و سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی به بازیگران اصلی دوره جنگ سرد افزوده شده‌اند و این نیروها، نظام جهانی را پویاتر، چندبعدی‌تر، اما غیر قابل کنترل‌تر می‌سازند.براساس ایده دیپلماسی عمومی آنکارا، دیگر در قرن ۲۱ این احتمال وجود ندارد که بگوییم داستان روشنفکری غرب و انقلاب فرانسه تنها نیروی شکل‌دهنده روابط پویا میان تاریخ و جغرافیا، زمان و مکان، فرد و جامعه، علت و معلول، خود و دیگران و مرکز و پیرامون هستند، بلکه تفکری جدید شکل گرفته و خود را هر روز برجسته‌تر می‌نماید. بنابراین، ترکیه با تعریف دیپلماسی عمومی و قدرت نرم، خود را یکی از بازیگران مهم در نظم منطقه و نظام جهانی می‌داند و به‌نظر نگارنده این تغییر را به دنبال شرایط منحصربه‌فرد خود و بحران‌های منطقه‌ای تجربه می‌کند. بر این اساس، ایده جدید زمان و مکان این امکان را به ترکیه می‌دهد تا مفاهیم جدید را ایجاد کند و فرهنگ لغات نوین برای افکار عمومی خود و دستگاه دیپلماسی بسازد.‌ از دیدگاه دو مؤلفه‌ای که اشاره شد، کارشناسان ترک معتقدند حتی فرهنگ لغات و مفاهیم جدید سیاست‌های ترکیه و سیاست خارجی باید شاخص‌های تحول فکری عمیقی در جامعه باشند و این مجموعه جدید با تصورات و درک شرایط باید فرصت‌هایی را برای محققان، روشنفکران و سیاست‌گذاران ترکیه فراهم آورد تا مفاهیم و تئوری‌های خود را تولید کنند و افق زندگی عقلایی ترکیه را توسعه دهند. این فرایند تغییر این امکان را به آنکارا می‌دهد تا موضوعات اصلی پیرامون خود را با دیدگاه جدیدی مورد ارزیابی قرار دهد و سیاست خارجی خود را پویاتر از گذشته نماید. در انتها می‌توان گفت با تغییرات حاصل از پویایی داخلی ترکیه به واسطه اداره دیپلماسی عمومی و اثرات بعدی آن روی سیاست خارجی (قدرت نرم)، روابط در حال گذار ترکیه با نظام بین‌المللی ابعاد جدیدی پیدا خواهد کرد. همان‌طور که قبلاً نیز گفته شد، ترکیه جدید حاصل یک تفکر ژئوپلیتیک جدید است و دیگر نمی‌توان تغییرات تکنیکی در سیاست خارجی ترکیه را با ملاحظات ایدئولوژیکی یا نگرانی‌های امنیتی بررسی نمود.